12:03 / 14.03.2024
1740
2
Buxoro viloyati hokimligi jamoatchilikning koʻplab noroziliklari, arxitektura xavflari, YuNESKOning ogohlantirishlariga qaramay, Buxoroda sayyohlar uchun tarixiy-etnografik park qurmoqda. Viloyat hokimi Botir Zaripov noroziliklarga javoban, ushbu loyiha sayyohlar uchun jozibador boʻlishi, ularning oqimini koʻpaytirishini aytib oʻtdi. Demak, loyihaning maqsadi Buxoroga turistlarni koʻproq jalb etish. Ammo ushbu yangi qurilishlar uchun milliardlab mablagʻ sarflanayotgan bir vaqtda sayyohlar uchun haqiqatdan ham qiziq boʻlgan, shaharning ming yillik tarixidan shohidlik beruvchi, oʻtmishdagi ulugʻvorlik va bilim ramzi boʻlib kelayotgan tarixiy obidalarning aksariyati yarim xaroba holatda ekaniga nima deysiz? Ular bir necha yillardan buyon tuganmas restavratsiyada yoki umuman eʼtiborda chetda qolgan. Oyina.uz Buxorodagi shu kabi qadimiy va qimmatli bir necha binolarning bugungi holati haqida foto-reportaj tayyorladi.
Abdulazizxon madrasasi
Ushbu inshoot 1651-1652 yillarda Ashtarxoniylar sulolasidan boʻlgan oʻzbek hukmdori Abdulazizxonning mablagʻi va farmoni bilan oʻsha vaqtdagi saroy meʼmori Muhammad Solih boshchiligida barpo etilgan. Oʻz zamonasidan buyon Abdulazizxon madrasasi oʻzining hashamati, badiiy bezaklarga boyligi jihatidan Buxoro obidalari orasida alohida oʻringa ega boʻlib kelgan. Ammo bugungi kunga kelib, bu bezaklar ohoridan ayrilib, nurab bormoqda.
Madrasa Buxoroning Eski shahar qismida joylashgani uchun ham doim sayyohlar bilan gavjum boʻladi.
Inshoot atrofida koʻp yillardan buyon ishlaydigan tadbirkorning soʻzlariga koʻra, u bu yerda ishlashni boshlaganidan buyon bino doimiy taʼmirda, biroq deyarli hech qanday oʻzgarish yoʻq.
Imorat 1993-yili “Buxoro shahrining tarixiy markazi” tarkibi sifatida YuNESKOning Butunjahon merosi obyektlari roʻyxatiga kiritilgan, 1997-yilda esa umumiy taʼmirdan chiqqan.
Keyinroq uning yon tomonlarini buzib, qayta tiklamoqchi ham boʻlishgan. 2019-yili Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish inspeksiyasi Buxoro viloyat boshqarmasi OAVga madrasaning holati oʻrganilayotgani, tadqiqot ishlari tugallangach, tez orada loyiha ishlab chiqilishi va rekonstruksiya boshlanishini aytgandi.
O‘shanda Madaniy meros obektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish ilmiy-ishlab chiqarish bosh boshqarmasining Buxoro va Navoiy viloyatlari bo‘yicha mintaqalararo davlat inspeksiyasi bergan xabarga ko‘ra, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi alohida muhim ijtimoiy, madaniy va tarixiy ahamiyatga ega bo‘lgan obektlarni qurish, rekonstruksiya qilish va mukammal ta'mirlash direksiyasi mablag‘lari hisobidan, Abdulazizxon madrasasida 2019 yilda ta'mir ishlarini ishlari amalga oshirish rejalashtirilgan.
Ammo oradan qariyb besh yil oʻtgan boʻlsa ham ahvol deyarli oʻzgarmagan. Bino hozir ham rasman taʼmirda, biroq negadir imoratni taʼmirlayotgan ustalarni ish joyidan emas, pastki hujralardan topasiz.
Albatta, “Bu tabiiy jarayon, sayyohlar tabiiylikni xush koʻradi” deyishimiz mumkin (sunʼiy etno-shaharcha qurayotganlarning bunday deyishi, oʻylashi qiyin), biroq bu nafaqat tabiiy koʻrinish, balki nurash, xarobaga aylanish hamdir.
Tarixiy binolar tez fursatda restavratsiyadan chiqmaydi, albatta, biroq taʼmirlash ishlari hozirgi “tezlik”da davom etsa, Abdulazizxon madrasasi qulaganda ham taʼmirlash hanuz tugamagan boʻladi. Madrasaga oʻz qiyofasini qaytarish uchun koʻproq mutaxassislar, ustalar va shubhasiz, kattagina mablagʻ kerak, bizningcha.
Ulugʻbek madrasasi
1417-yili temuriy Ulugʻbek mirzo tashabbusi bilan qurilgan ushbu madrasa qarshisidagi Abdulazizxon madrasasidan birmuncha yaxshi ahvolda boʻlsa-da, juda jozibador holatda deb ham boʻlmaydi.
Oʻz davrida mintaqa ilm-fani markazlaridan biri boʻlgan binoda taʼmirlash ishlari ketayotganiga qaramay, bu yerda ham ustalarni ish joyidan topishingiz mushkul.
Balki bunga uzoq vaqt davom etayotgan taʼmirlash ishlari, yaxshi yoʻlga qoʻyilmagan, vaqtida yetkazilmaydigan taʼminot sababdir.
Xoʻja Kalon masjidi
Gavkushon ansambli tarkibiga kiruvchi ushbu masjid 1573-1579 yillari, qudratli Abdullaxon II davrida bunyod etilgan. Masjid oʻsha davrning obroʻli kishilaridan biri, Joʻybor shayxi Xoʻja Sad yoxud Xoʻjayi Kalon (katta xoʻja) nomi bilan atalgan.
2020-yili ushbu masjid oldidagi hovuz Buxoro shahar hokimligi tomonidan buzilgan va muhokamalar markaziga aylangandi. Oʻshanda Madaniy meros departamenti bu buzib-qurishga norozilik bildirgan va Bosh prokuraturaga xat kiritgan edi.
2022-yilda esa Madaniy meros agentligi Buxorodagi 20 ta madaniy meros obyektida restavratsiya va konservatsiya ishlari olib borilayotgani, ular ichida Xoʻja Kalon masjidi ham borligini maʼlum qildi.
Oradan bir yil oʻtib, Buxoro shahar hokimligi ham Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 10-martdagi 110-sonli “2022-yilda turizm va madaniy meros obyektlari infratuzilmasini rivojlantirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi qaroriga asosan Xoʻja Kalon masjidida Buxoro mintaqaviy restavratsiya markazining malakali usta-restavratorlari tomonidan restavratsiya, konservatsiya, taʼmirlash-tiklash va obodonlashtirish ishlari olib borilayotganini xabar qildi va jarayon suratlarini ulashdi.
2024-yil, 7-mart kuni Oyina.uz jurnalisti tomonidan olingan rasmlarda masjidda restavratsiya hali ham davom etayotganini, ishlarda katta oʻzgarish boʻlmaganini koʻrishingiz mumkin. Inshoot taʼmiri bilan bor-yoʻgʻi toʻrtta usta shugʻullanmoqda.
Ularning soʻzlariga koʻra, taʼmirlash ishlari boshida jadal ketgan, ammo keyinroq moliyaviy qiyinchiliklar boshlangan. Koʻpchilik ustalar oylik maosh kamligi va oʻz vaqtida toʻlanmagani bois xorijga ishga ketgan. Ayni paytda bu yerda ishlayotgan ustalarning ham ikki oylik mehnat haqi hali toʻlanmagan.
Xalq uyi yoxud Sadriddin Ayniy teatri
1920-1923-yillarda qurilgan ushbu inshoot XX asrdagi oʻzbek meʼmorchiligi, siyosiy hayotida juda muhim oʻrin tutadi. Aynan shu binoda 1924-yili Oʻzbekiston respublikasi “tugʻilgan”, ilk oʻzbek kinokompaniyasi – “Buxkino” tashkil etilgan.
